معرفی و بررسی اجمالی منظومه های حماسی تاریخی و دینی بعد از دوره ی صفوی(نیمه ی دوم سده ی دوازدهم وسده های سیزدهم و چهاردهم)

چکیده: حماسه های تاریخی از قرن ششم و حماسه های دینی از قرن نهم، به تدریج جای خود را در میان شاعران فارسی زبان باز می کنند. یکی از دوره هایی که سرودن منظومه های حماسی تاریخی و دینی از رواج قابل ملاحظه ای برخوردار است، بعد از انقراض دولت صفوی و در دوره حکومت افشاریه، زندیه و قاجار می باشد. در این دوره، در گستره نفوذ زبان و ادبیّات فارسی، منظومه های متعدّدی در قالب مثنوی و در زمینه داستان های دینی و تاریخی، عمدتاً به تقلید از شاهنامه به نظم درآمده است که تاکنون به صورت یکجا، در یک مجموعه مشخّص و مدوّن معرّفی و طبقه بندی نشده اند. در این پژوهش، بیش از 400 منظومه حماسی تاریخی و دینی متعلّق به نیمه دوم سده دوازدهم، سده سیزدهم و نیمه اوّل سده چهاردهم به ترتیب الفبایی معرّفی گردیده است. بیشتر منظومه های حماسی تاریخی این دوره توسّط شاعران شبه قارّه و بیشتر منظومه های حماسی دینی این دوره توسّط شاعران ایران زمین به نظم درآمده اند. سرودن این گونه منظومه ها، نه تنها در ایران و شبه قارّه، بلکه در افغانستان، فرارود، عثمانی، قفقاز و... نیز طرفدارانی داشته است. اغلب منظومه های حماسی تاریخی و دینی یاد شده در این پژوهش، در بحر متقارب سروده شده اند و برخلاف کمّیّت قابل توجّه این آثار در دوره مورد نظر، کیفیّت شعری چندانی در آنها دیده نمی شود.